Bazı kişiler kanser olurken diğerleri olmuyor. Bunun sebeplerini doktorlar genellikle açıklayamıyorlar. Bilim adamları kanser tanısı alan insanların genel özellikleri toparlanarak kanser olma ihtimalini arttıran sebeplerin neler olduğu araştırmışlardır. Bilindiği gibi herhangi bir hastalığa yakalanma ihtimalini arttıran faktörlere risk faktörleri, bu olasılığı azaltan faktörlere de koruyucu faktörler denilmektedir. Bazı risk faktörlerinden uzak durulabilirken (sigara içmeyi bırakmak, düzenli beslenmek gibi), bazı risk faktörlerini değiştiremeyiz (doğuştan genlerimizle ailemizden getirdiğimiz özellikler, v.b.)
Kanserden korunma bazı risk faktörlerinden kaçınma ve kanser olma ihtimalini azaltan koruyucu faktörleri arttırma ile yapılabilir. Kanserle ilişkili olduğu bilinen madde ve alışkanlığın kanser tanısı konmadan doğrudan önlenmesine birincil korunma, kanser öncesi görülen (premalin) özellikleri içeren hastalarda bunların kansere dönüşmesini önlemek için yapılanlara ikincil korunma denir.
Kanser tanısı alan ve tedavisi yapıldıktan sonra bu hastalığın geri gelmemesi için kansere neden olduğu bilinen durumun ortadan kaldırılması veya bazı önleyici ilaçlar alınması ise üçüncül korunmayı oluşturur.
En basit örneğiyle sağlıklı bir insanın sigaraya başlamanın engellenmesi veya kullanıyorsa bırakması birincil korunma, ağız içinde çok erken dönemde kansere dönebilecek bulgular olan hastaların sigarayı bırakması ikincil korunmadır. Akciğer kanserine yakalanıp tedavi edilen hastanın ağız içinden başlayarak tüm solunum yollarında, akciğerlerinde ve diğer bölgelerde oluşabilecek yeni bir kanser odağını önlemek amacıyla sigarayı bırakması ise üçüncül korunmadır.
İlaç ve vitamin gibi maddeler kullanılarak bu maddelerin çevresel risk faktörlerinin hücrelerde meydana getirdikleri değişiklikleri ve dolayısıyla kanseri önlemelerine de kemoprevensiyon denmektedir. Kemoprevansiyonun temel amacı doğal ya da sentetik maddeler kullanarak kanseri oluşturan biyolojik süreçleri geri çevirmektir. Bu nedenle kanser öncülü ya da başlangıç aşamasındaki hastalığın geri çevrilmesi, yüksek risk altındaki kişilerde hastalığın önlenmesi ve belli tümörlerin sıklığının azaltılması hedeflenir. Böylelikle riskin büyük olduğu toplumlarda bir halk sağlığı girişimi olarak da kabul edilir. Bir maddenin bir kanser türünü engellediğini söyleyebilmek için çok sayıda kişi tarafından yıllar boyunca düzenli olarak kullanılmış olması gerekir.
Kemoprevensiyonda neler kullanılmaktadır?
A. Meme kanseri:
Seçici Östrojen Reseptör Modulatörleri (SERM'ler):
Bu ilaçlar bazı dokularda (kemik, v.b.) östrojen hormonu gibi davranırken, bazı dokularda ise (meme dokusu gibi) östrojenin etkisini engellerler. Tamoksifen böyle bir ilaçtır. Fakat meme dokusundaki etkilerinin yanı sıra tamoksifenin rahim kanseri riskini arttırır, inme, toplar damar ve akciğerlerde damar tıkanıklığı yapıcı yan etkileri vardır. Meme kanseri olma riski yüksek olan kadınlarda yapılan çalışmalarda tamoksifenin bu riski azalttığı gösterilmiştir. Bu nedenlememe kanserine yakalanma riski yüksek olan sağlıklı kadınların tamoksifen kullanımı hakkında doktorlarına danışmaları, ilacın fayda ve yan etkilerini dikkatle tartışmaları uygun olacaktır. Başka bir SERM ilacı olan raloksifen de menopozdaki kadınlarda kemik erimesini engellemek amacıyla kullanıldığı çalışmada bu ilacı kullanan hastalarda meme kanseri sıklığının da azaldığı görülmüştür. Bu gözlem üzerine yüksek riskli menopoza girmiş olan sağlıklı kadınlarda meme kanseri riski üzerine etkisini araştırılmaya başlanmıştır ve halen bunlar devam etmektedir.
Hormonlar:
Kadınlarda yumurtalıklar tarafından yapılan östrojen hormonu meme kanseri riskini arttırmaktadır. Östrojenin ortamdan kaldırılması tümörün büyümesini azaltmaktadır. Hem östrojen, hem de progesteron içeren hormon tedavilerinin kullanılması bu ilaçları almayan hastalara nazaran meme kanseri görülme riskini arttırmaktadır. Bu tedavileri kullanmadan önce mutlaka doktorunuza danışmanız, mammografi gibi meme kanserini erken saptamak amacıyla kullandığımız tarama testlerinizi yaptırmanız ve sonuçların tamamen normal olduğunu gördükten sonra ilaçları kullanmanız gereklidir. Hormon tedavisinin size getireceği faydalar ve zararlar doktorunuzla tartışılarak bir karara varılmalıdır. İlk adetin daha geç yaşta başlaması, erken yaşta menopoza girmek ve doğum yapmak da meme kanseri riskini azaltmaktadır. İlk çocuğunuzu 20 yaşından erken doğurursanız bu riskinizi daha da azaltacaktır. Fakat hiç doğum yapmamak veya ilk doğumunu 35 yaşından sonra yapmak meme kanseri riskini arttıracaktır.
Radyasyon:
Özellikle çok genç yaşlarda sık akciğer röntgeni çektirmek, çocukluk çağında Hodgkin lenfoma (lenf kanseri) gibi hastalıklar nedeniyle ışın tedavisi yapılan kişilerde ileriki yaşlarda meme kanseri daha sık görülmektedir.
Diyet ve yaşam standartları:
Fazla yağlı gıdalarla beslenme, alkol kullanımı, menopoz sonrası kilo almak meme kanseri riskini arttırmaktadır. Bebekleri emzirme, genç yaşlardan itibaren düzenli egzersiz yapmak ve bazı vitaminler meme kanserinden korunmada faydası olabilir. BRCA1 ve BRCA2 gibi bazı genlerin meme kanseri riskini arttırdığı bilinmektedir.
B. Rahim ağızı (Serviks) Kanseri:
Serviks kanseri çok yavaş ilerleyen ve düzenli kadın doğum kontrolleri yapılan hastalarda Pap testiyle tanı konulan bir kanserdir. Bu kansere yakalanma riskini arttıran faktörlerden çoğu önlenebilir faktörlerdir. HPV enfeksiyonu: Human papilloma virus (HPV) cinsel yolla bulaşan bir hastalıktır. HPV'nin çok sayıda çeşidi vardır ve bunlardan başlıca 4 tanesinin kansere yol açtığı görülmektedir. Bu hastalığa karşı geliştirilen aşı tedavisinin faydalı olduğu ilk çalışmalarda görülmüştür. Bu aşıların ne kadar süreyle koruduğu tam olarak bilinmemektedir ve çalışmalar sürmektedir.
Cinsel ilişki öyküsü:
Çok genç yaşlarda cinsel ilişki yaşamak, çok sayıda kişiyle ilişkiye girmek ve ilişki sırasında preservatif kullanmamak diğer cinsel yolla bulaşan hastalıklarda olduğu gibi HPV'e yakalanma riskini ve serviks kanseri riskini de arttıracaktır.
Doğumlar:
Yedi veya daha fazla doğum yapmak ve uzun süreli (5 yıl veya daha fazla) doğum kontrol hapı kullanmak riski arttırır. Düzenli kadın doğum muayenelerinin ve Pap testlerinin yapılması çok erken değişikliklerin vaktinde farkedilmesini ve bunların kansere dönüşmeden tedavinin yapılmasını sağlar. Sigara kullanımı serviks kanseri riskini arttırır. Bazı çalışmalarda bazı mikrobesinlerin (vitaminler ve mineraller) faydalı olduğunu söylemelerine karşın bu ispat edilememiştir.
Kaynak:
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder