Neden egzersiz ?
Kanser ve egzersiz hakındaki araştırmaların çoğu kanserden korunma üzerine odaklanmıştır. Yakın zamanda araştırmalar egzersiz programlarının kanser hastaları üzerindeki etkilerini de araştırmaya başlamıştır. Toplanan kanıtlar kanser tedavisi süresince egzersizin hastaların çoğunda yararlı olacağını ve profesyonel egzersiz tavsiyelerine sıkıca uyulması ve itina gösterilmesi halinde incinme riskinin çok az olduğunu da göstermiştir.
Kanser tedavisi farklı kişiler üzerinde farklı yan etkiler göstermektedir. Egzersiz, bu yan etkilerin birçoğu ile efektif olarak savaşabilmektedir. Bunlar arasında;
- Yorgunluk
- Bulantı ve Anoreksi (iştahsızlık)
- Anemi (kansızlık)
- Depresyon ve kaygı
- Ağırlık ve vücut kompozisyonu (kas ve yağ) değişimi
sayılabilmekte olup egzersizin kanser tedavisinin bir parçası olabilmesi için geçerli nedenlerdir.
Kimler egzersiz yapmalıdır?
Kanser tedavisi gören pek çok kişi kapsamlı bir egzersiz programına katılabilmektedirler. Bazı kişilerin modifiye edilmiş bir egzersiz programına ihtiyacı olabileceği gibi, bazılarında da programa başlanması geciktirilebilir.
Aşağıdaki problemlerin herhangi biri görülen hastalarda modifiye edilmiş bir program kullanmak gereklidir. Lütfen bu konuda doktorunuz ile konuşunuz.
- Lenfödem
- Anemi
- Ödün verilmiş bir bağışıklık sistemi
- Radyasyon terapi yanıkları
- Yorgunluk
- Primer veya metastatik kemik kanseri
- Düşük trombosit sayımı
- Nefes darlığı
Aşağıdaki problemlerden bazılarının bulunması halinde ise egzersiz programına başlanması geciktirilmelidir:
- Şiddetli anemi
- Ateş
- Şiddetli kaşeksi (kilo kaybı)
Başlangıç
Bir egzersiz programına başlamak bunaltıcı olabilir. Birçok sorularınız olacağı şüphesizdir. Eğer tedavi sürecindeyseniz yada tedavi sürecini henüz bitirmişseniz, egzersiz programına başlamadan önce doktorunuzla konuşmanız önemlidir.
Aktif olduğunuz günlerin üzerinden uzun zaman geçmiş ise yavaş yavaş başlamanız gerekmektedir. Size uygun olan programa karar veriniz ve yapmaktan en fazla hoşlandığınız aktivitelere yöneliniz. Bir arkadaşınızı size katılması için davet edin çünkü egzersizin sosyal yönleri de birçok kişi için eğlenceli olabilmektedir.
Egzersiz ekipmanları
Fiziksel aktivite yada egzersiz pahalı ekipmanlar gerektirmez. Uygun ayakkabılar hayati önem taşır ve hasar yada incinmeleri önler. Bir pediatrist yada tanınmış bir ayakkabı mağazası size ayakkabı seçiminizde yardımcı olacaktır.
Egzersiz sırasında ayrıca bol ve konforlu kıyafetler (şort ve t-shirt) giymek de önemlidir.
Diğer ekipmanlar; örneğin kalp atışı monitörleri ve ev-gym sistemleri kesinlikle kullanışlıdır fakat çok gerekli değildir. Bir çok egzersiz yardımcı ekipman olmadan yapılabilmektedir.
Kimlerle görüşülmelidir
Herhangi bir egzersiz programında tedavi süreci yada sonrasında yer almadan önce onkoloğunuz yada doktorunuzla görüşmeniz önemlidir. Lütfen yapmayı planladığınız aktiviteleri anlatarak dikkat etmeniz gereken noktaları sorunuz.
Egzersiz profesyonelleri – fizyolog ve fizyoterapist gibi – egzersiz konusunda tavsiye verebilmek için eğitim görmüş kişilerdir ve size en uygun egzersiz reçetesi için doktorunuz ile birlikte çalışabilirler. Birçok egzersiz programına başlamak için medikal izin gerekebilmektedir.
Yan etkiler ile başa çıkabilmek
Lenfödem
Uygun bir aerobik ve direnç egzersizi programı lenfödemi arttırmamaktadır. Bir egzersiz programına tedavinin başlarında başlanması lenfödem riskini ve/veya şiddetini azaltmaktadır. Esneme ve hareket alanı (ROM) egzersizleri lenfödem yaşayan hastalara tavsiye edilmektedir. Lenfödem yaşıyor veya şüpheleniyorsanız lütfen doktorunuz veya bir fizyoterapist ile konuşunuz.
Halsizlik
Halsizlik, kanser tedavilerinin en çok raporlanan yan etkilerindendir. Halsizlik ile etkili olarak baş edebilmek için egzersiz programı aerobik, esneklik ve direnç antremanlarını kapsamalıdır.
Anemi
Anemi (düşük kırmızı kan hücresi ve/veya hemoglobin sayımı) kanser tedavisinin diğer bir yan etkisidir. Açıklanamayan halsizlik ve yorgunluk anemi semptomlarıdır. Anemi şiddetli ise egzersizin ertelenmesi tavsiye edilir. Anemi şiddeti değilse modifiye edilmiş bir egzersiz programı ile egzersiz yükü kademeli olarak arttırılabilir. Uygun bir beslenme ile takviye edilen aerobik aktivite anemi üzerinde etkilidir.
Ödün verilmiş bir bağışıklık sistemi
Bazı kanserler ve tedavileri bağışıklık sisteminin düzgün çalışmasını engellerler. Bağışıklık sistemi zayıfladığında ise enfeksiyon riski yükselir. Modifiye edilmiş bir egzersiz programı bağışıklık sistemini aşırı yüklemeden geliştirebilir. Beyaz kan hücresi sayımı (nötrofil) düşük olduğunda çapraz enfeksiyon riskinden korunmak için diğer kişiler ile fiziksel temastan kaçınmak ve paylaşılan ekipmanları kullanmadan önce temizlemek önemlidir. Bağışıklık sistemindeki düşüş çok şiddetli olduğu zamanlarda (nötrofeni) halka açık havuz, fitnes center ve eğitim salonları kullanılmamalıdır.
Radyasyon terapisi (radyoterapi)
Radyasyon terapisinden etkilenen cilt bölgesi hassaslaşır ve rahatsızlık hissi verir. Etkilenen vücut bölgelerinde sınırlı bir gerilmeye yol açan ve giysi sürtünmesine yol açmayan egzersiz hareketleri tercih edilmelidir. Radyasyon terapisi süresince su ile temastan ve su içindeki hareketlerden kaçınılmalıdır.
Egzersizlerin zorluk derecesi ne olmalıdır?
Yeterli zorluk derecesi ile aşırı zorluk derecesi arasındaki dengeyi kurabilmek zordur. Yeterli zorluk derecesinde yapılmayan egzersizler hedefine ulaşamazlar. Aşırı zorlukta yapılan egzersizlerde ise incinme riski bulunur. Uygun bir egzersiz derecesinde olup olmadığınızı anlamak için birtakım yollar bulunmaktadır;
- Konuşma testi
- RPE (Algılanan efor derecesi)
- Kalp atış hızı
Konuşma testi
Konuşma testi aerobik aktivitenizdeki zorluk derecenizi size gösterebilen yollardan biridir. Aktivite sırasında şarkı söyleyebiliyorsanız muhtemelen zorluk dereceniz çok hafiftir ve egzersizin size bir yararı olmamaktadır. Orta derece şiddette bir aktivitede ise konuşmayı yürütebilirsiniz fakat arada keserek nefes almanız gerekir. Konuşmanızdaki cevaplarınızın tek kelimeye düşmesi aktivitenizin kuvvetlenmeye başladığını, zorlukla konuşabilmeniz ise aktivitenin çok kuvvetli olduğunu gösterir. Egzersizlerinizde bir konuşmayı yürütebileceğiniz modda kalmalısınız.
Algılanan efor derecesi (RPE)
RPE, egzersiz profesyonelleri tarafından bir aktivitenin şiddetini değerlendirmek için kullanılır. Kullanışlı olduğundan aerobik ve direnç egzersizlerinde her yaş için tercih sebebi olabilir. RPE tablosunu kullanbilmek için kendinize “Hangi zorlukta çalıştım?” diye sormalı ve hislerinizi en iyi anlatan rakamı bulmalısınız.
Aşağıda görülen tablodaki 12-16 seviye aralığındaki şiddet egzersizleriniz için uygundur.
11 Hafif
12 –
13 Orta Derece
14 –
15 Ağır
16 –
17 Çok Ağır
18 –
19 Çok Çok Ağır
20 Maksimal Efor
Kalp atım sayısı
Kalp atım (vurum) sayısı egzersizinizin şiddetini değerlendirebileceğiniz bir başka metotdur. Fiziksel aktivite süresinde ölçülen kalp atım hızı egzersizin şiddetini hesaplamanızı sağlar. Bazı ilaçları kullanan hastalarda kalp atım hızı ölçümü iyi sonuç vermeyebilir, bu nedenle ilk önce doktorunuz ile görüşmeniz yararlıdır. Eğer kalp hızınız çok yükselir veya düşerse, egzersizi hemen bırakıp tekrar doktorunuz ile görüşmeniz gereklidir.
Kalp atım hızı ölçümü
Kalp atım hızını ölçmenin en kolay yolu bilek yada boyun bölgesinden nabız sayınızı 15 saniye süre ile ölçmek ve bunu 4 ile çarpmaktır. Bu size dakikadaki kalp atım sayınızı verecektir. İsterseniz pahalı olmayan kalp atım monitörlerini de kullanabilirsiniz.
HRmax (Maksimum Kalp Atım Hızı) = 220 – yaş (yıl)
Kanser hastaları ve tedavi sonrası için önerilen aerobik aktivite şiddeti % 60 – 90 HRmax aralığıdır.
Yardımcı olan kişiler için notlar
Birçok kişi için egzersiz sosyal bir çıkış noktasıdır, bazıları için ise bir yalnız kalma fırsatı. Hastalar için de aynı deneyimler söz konusudur. Bunun farkında olmanız egzersize katılıp katılmama konusundaki kararınıza yardımcı olacaktır. Eğer davet edilirseniz lütfen hastaya aktivitede eşlik ediniz ve gerekli her türlü destek ve cesareti sağlayınız. Özellikle motivasyon gereken günlerde uyarıcı olmaktan çok pozitif mesaj vermenin önemini unutmayınız.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder